###
ერთხელ მერიით
თუ ხიდისთავით,
მახსოვს, უბრალო
ამ ქინძისთავით
ერთხელ ხალათი
შენ შემიკარი,
რა ყინვა იყო,
რა ცივი ქარი.
და რანაირად
ვიყავი ავად.
სად უნდა მევლო
უქინძისთავოდ?
ვამბობდი: არის
მზიურთვალება
ქალი, პოეტი
რომ ებრალება,
შენ, შეიძლება,
ეს არც კი გახსოვს!
ერთხელ რომ მომხვდა
საწყალს გულს ტყვია,
გადმიდგა შემდეგ,
რომ ხანჯლით ვიღაც,
ეს ქინძისთავი
მინდოდა იქაც.
მე ამ ქინძისთავს
დავცქერი ეხლა,
და ვერ მაშინებს
ვერარა შეხლა,
მისით თუნდ ყველა
ქვეყნებს დავიარ!
გულთან უბრალო
ქინძისთავია
.მასთან სიკვდილსაც
მივიჩნევ არად,
ის ჩემთანაა
მარად და მარად.
სხვისთვის არარას,
ჩემთვის კი მზის დარს -
ქებათა ქებას
ვუძღვნი ქინძისთავს.
დე, სხვისთვის იყოს
ის ნამი ქინძის,
ჩემთვის ის რაა,
ქვეყნად, ვინ იცის?
ვერას დამაკლებს
დღე და სოფელი,
მადლობელი ვარ,
ო, მადლობელი. (1958)
ინტერნეტ-სივრცეში გამოჩნდა ზეინაბ სარიას წერილი, სათაურით ,,შეუსაბამობანი და კომიზმი გალაკტიონის ლირიკაში''. [url="http://lit.400.ge/Online/1/alogikuroba.html[/url]
მკვლევარი საკითხზე მსჯელობისას სხვა ლექსებთან ერთად ამ ლექსსაც ეხება. სამართლიანობა მოითხოვს , აღინიშნოს, რომ ავტორი მას ''შეუსაბამობისა და კომიზმის'' ნიმუშად პირდაპირ არ ასახელებს და მხოლოდ ქვემოციტირებულით იფარგლება:
,, 1958 წელს დაიწერა ლექსი „ერთხელ მერიით“. პოეტს არ ახსოვს, სად – მერიაში /სოფელი ოზურგეთის რაიონში/ თუ ხიდისთავში /სოფელი ჩოხატაურის რაიონში/ ლიტერატურული შეხვედრის თუ საღამოს შემდეგ თაყვანისმცემელმა ლამაზმა ქალმა ხალათი შეუკრა ქინძისთავით:
„ერთხელ მერიით
თუ ხიდისთავით,
მახსოვს უბრალო
ერთხელ ხალათი
შენ შემიკარი,
რა ყინვა იყო,
რა ცივი ქარი
და რანაირად
ვიყავი ავად.“
სილაღისა და სიმსუბუქის, დაუძაბავი უდარდელობის განცდას ბადებს ტავტოლოგიური „ერთხელ“. უბრალო ფაქტია, მაგრამ პოეტისთვის ის ადამიანური სითბო ისეთი მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა, სასიცოცხლო ენერგიით აუვსო მთელი არსება.
„ვამბობდი, არის
მზიურთთვალება
ქალი, პოეტი
რომ ებრალება“.
ზოგჯერ ნამცეცი ყურადღება ადამიანში შინაგანი ძალების წარმოუდგენელ განახლებას იწვევს და საკუთარი თავის რწმენას შთაბერავს მას:
„სხვისთვის არარას,
ჩემთვის კი მზის დარს-
ქებათა ქებას
ვუძღვნი ქინძისთავს.
დე, სხვისთვის იყოს
ის ნამი ქინძის,
ჩემთვის ის რაა
ქვეყნად, ვინ იცის?
ვერას დამაკლებს
დღე და სოფელი,
მადლობელი ვარ,
ო, მადლობელი.“ამჯერად ნუ დავიწყებთ იმის განსჯას, რამდენად სანდოა მისი ინფორმაცია ან რამდენად მართებულია მისი ინტერპრეტაცია. აღვნიშნავ მხოლოდ, რომ იგივე ლექსის აქტუალიზაცია ლიტერატურათმცოდნეობით სივრცეში, მისი მოთავსება მართებულ კონტექსტში კარგა ხნით ადრე განხორციელდა. გთავაზობთ ამ სტატიას:
თეიმურაზ დოიაშვილი კონტექსტის პოეტიკა - - - - - - - - - - - - - - - - --
გალაკტიონ ტაბიძის მეორე პოეტური რეფორმისათვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა ესთეტიკურად ნეიტრალური სიტყვის განპოეტურობის უნივერსალური პრინციპის – კონტექსტის პოეტიკის - მიგნებასა და დაუფლებას. კონტექსტის პოეტიკის ფუნქციონირებისას სიტყვას არც გარედან მოაქვს „მზა“ პოეტურობა და არც ტროპულ გარდაქმნას განიცდის. კონტექსტის მეშვეობით ყოფითი სიტყვა პოტენციურად იძენს პოეტური სიტყვის არსებით თვისებებს: მრავალმნიშვნელოვნებას, ასოციაციურობას, კონკრეტიზაციისა და სიმბოლიზაციის უნარს. იგი ინარჩუნებს საგნობრიობას, მაგრამ, სიტუაციის შესაბამისად, აქვს მნიშვნელობის დავიწროების ან გაფართოება-განზოგადების შეუზღუდავი შესაძლებლობა. ამის შედეგად იხსნება დაპირისპირება და წინააღმდეგობა პოეტურ და ყოფით-სასაუბრო სიტყვას შორის, სიტყვის საგნობრიობასა და მრავალმნიშვნელოვნებას, საგნის კონკრეტულ გამოსახვასა და იდეის გამოსახვას შორის.
თუ გავითვალისწინებთ გალაკტიონის მეორე პოეტური რეფორმის არსებით ნიშანს – პრინციპულ ორიენტაციას სასაუბრო ენასა და სადა, ბუნებრივ სტილზე, სრულიად გასაგები გახდება კონტექსტის პოეტიკის მნიშვნელობა.
გ. ტაბიძის ბოლო პერიოდის ლირიკისათვის ერთი ყველაზე უფრო დამახასიათებელი ლექსია „ერთხელ მერიით თუ ხიდისთავით“ (1958), სადაც კონტექსტის პოეტიკის შესაძლებლობანი განსაკუთრებით თვალსაჩინოა.
ლექსს მარტივი, ყოფითი ფაბულა აქვს: გზად მიმავალ პოეტს ყინვიან ამინდში უცნობმა ქალმა ქინძისთავით შეუკრა ხალათი. ასევე უბრალოა და ყოფითი ის საგანი, რომელსაც ტექსტში ცენტრალური ადგილი უკავია: ქინძისთავი. უფრო მეტიც, სიტყვა „ქინძისთავი“ თავისი შინაარსით კიდევ უფრო პროზაული წარმოდგენისაკენ გვეზიდება: „ქინძის თავი“. ეს ყოფითი, სტილურად ნეიტრალური, უბრალო სიტყვა პოეტურ ტექსტში საოცრად იფართოვებს შინაარსს, განზოგადდება, მაგრამ ამასთანავე არ კარგავს თავის კონკრეტულ, საგნობრივ მნიშვნელობას. ლექსის ექსპოზიციაში „ქინძისთავი“ მხოლოდ კონკრეტული ყოფითი საგანია, პოეტის მოგონების ერთი არაფრითგამორჩეული დეტალი:
ერთხელ მერიით
თუ ხიდისთავით
მახსოვს, უბრალო
ამ ქინძისთავით
ერთხელ ხალათი
შენ შემიკარი,
რა ყინვა იყო,
რა ცივი ქარი.
დამოწმებული მონაკვეთის ბოლო ორი სტრიქონი პირველი მინიშნებაა იმაზე, რომ ის, რაც ზემოთ ითქვა, პოეტისათვის ფაქტის უბრალო კონსტატაციაზე მეტს ნიშნავს. „ყინვა“ და „ქარი“, როგორც პოეტური ტრადიციის მქონე სიტყვები, გარდა პირდაპირი მნიშვნელობისა, გადატანით მნიშვნელობასაც ატარებენ, ამიტომ ჩნდება მოლოდინი ერთგანზომილებიანი თხრობიდან გასვლისა. მართლაც, პოეტი განაგრძობს:
და რანაირად
ვიყავი ავად.
სად უნდა მევლო
უქინძისთავოდ?
აქ პირველად ჩნდება „ქინძისთავის“ შინაარსის გაფართოების შეგრძნება სიტუაციის ჰიპერბოლიზაციის გამო: უბრალო საგნის ფიზიკური შესაძლებლობანი და ლირიკული სუბიექტის ავადობის ხარისხი ერთმანეთს არ ეთანაბრება. ამიტომ იბადება აზრი, რომ ტექსტში არც ფიზიკურ ავადმყოფობაზეა ლაპარაკი და არც ქინძისთავია უბრალო ყოფითი საგანი. ლექსის მომდევნო სტრიქონებში ეს აზრი დადასტურებას პოულობს:
ვამბობდი: არის
მზიურთვალება
ქალი, პოეტი
რომ ებრალება.
შენ, შეიძლება,
ეს არც კი გახსოვს!
ამ სტრიქონებს თან მოაქვს ადამიანური თანალმობის მოტივი და აშკარავდება, რომ პოეტის ავადმყოფობა სულიერი შეჭირვებაა, ხოლო „ქინძისთავი“ სიმბოლოა ადამიანისათვის გაწეული უანგარო სამსახურისა. „ქინძისთავის“ აზრობრივი შინაარსი ლექსში სულ უფრო და უფრო ფართოვდება:
ერთხელ რომ მომხვდა
საწყალს გულს ტყვია,
გადმიდგა შემდეგ
რომ ხანჯლით ვიღაც,
ეს ქინძისთავი
მინდოდა იქაც.
კონტრასტი „ტყვია, ხანჯალი – ქინძისთავი“ სიტყვა „ქინძისთავს“ „ფარის“, „მფარველის“ სემანტიკას უკავშირებს.
პოეტს სიტყვა „ქინძისთავი“ კიდევ უფრო ფართო კონტექსტში შეაქვს; საგანი ხდება იმედის, რწმენის სიმბოლო. სიტყვა „ქინძისთავის“ შინაარსი იმდენად ფართოვდება, რომ პოეტი თითქოს საგანგებოდ გვაფრთხილებს: „გულთან უბრალო ქინძისთავია!“
გალაკტიონი პირდაპირ, შეუფარავად მიუთითებს არატროპული სიტყვის ორპლანიანობაზე:
სხვისთვის არარას,
ჩემთვის კი მზის დარს –
ქებათა ქებას
ვუძღვნი ქინძისთავს.
კონტრასტი „სხვისთვის არარა – ჩემთვის მზე“ თითქოს მინიშნებაა იმ საოცარ ცვლილებაზე, რაც უბრალო საგანმა განიცადა პოეტის სულში. „ქინძისთავი“ ყოფით პლანში მართლაც „არარაა“, მაგრამ, პოეტური კონტექსტით გარდაქმნილი და განზოგადებული, პოეტისათვის მზეს, მნათობს ედარება.
ფინალის წინ ქინძისთავის განზოგადების ხარისხი იმდენად ძლიერია, რომ პოეტს სრულიად თამამად გავყავართ სიტყვის პროზაულზე პროზაული შინაფორმისაკენ:
დე, სხვისთვის იყოს
ის ნამი ქინძის,
ჩემთვის ის რაა,
ქვეყნად, ვინ იცის?
ლექსის ექსპოზიციის თხრობითი ინტონაცია ფინალში ჰიმნის ჟღერადობას იძენს:
ვერას დამაკლებს
დღე და სოფელი,
მადლობელი ვარ,
ვარ მადლობელი!
ეს ინტონაციური ზეაღსვლა ზუსტად აირეკლავს იმ თვისებრივ ცვლილებას, რამაც მარტივი ყოფითი შემთხვევა ადამიანური თანალმობის თემამდე განაზოგადა, უბრალო საგანი უფართოესი შინაარსის სიმბოლოდ აქცია.
სიტყვა „ქინძისთავი“ მთელი ლექსის მანძილზე არ კარგავს თავის პირდაპირ, საგნობრივ მნიშვნელობას, თუმცა კონტექსტის ზემოქმედებით მისი შინაარსი სხვადასხვა მოცულობით ფართოვდება და განზოგადდება. ყოფითი სიტყვა იძენს პოეტური სიტყვის ისეთ თვისებებს, როგორიცაა მრავალმნიშვნელოვნება, სიმბოლურობა, ასოციაციურობა. „ქინძისთავი“ კონკრეტულ საგნადაც რჩება და ზოგად იდეასაც გამოხატავს.
ჩვენ დეტალურად განვიხილეთ ეს ლექსი, რადგან გალაკტიონი აქ თითქოს საგანგებოდ ახდენს კონტექსტის პოეტიკის შესაძლებლობათა დემონსტრირებას. ყოფითი ამბისა და საგნის განზოგადებისა და სიმბოლიზაციის ის ხარისხი, რასაც გ. ტაბიძე აღწევს ამ ლექსში, და სხვა ნაწარმოებებშიც, უახლეს ქართულ პოეზიაში თვისებრივი სიახლე იყო, თუმცა მას გენეტიკური კავშირი ჰქონდა რეალისტური პოეზიის ტრადიციებთან და, გარკვეული აზრით, მის რესტავრირებას წარმოადგენდა ახალ ისტორიულ სიტუაციაში.
ჩვენს თვალთა წინაშე წარმოიმართება უფაქიზესი სულის პიროვნება, ადამიანურ სითბოს და ზრუნვას დანატრებული მარტოსული, რომლისთვისაც უბრალო თანაგრძნობის გამომხატველი ჟესტი კოსმიურ მასშტაბებს იძენს და მოყვასისადმი თანალმობის ნამდვილ ჰიმნად გარდაიქმნება.
ჟ. „კრიტერიუმი“, 2001 წელი, #3
Posts
